نقش رستم

• 1400-08-24
• به روز شده در 29 آبان 1400

مقدمه

بنای تاریخی نقش رستم که در نزدیکی بنای تخت جمشید واقع شده است، یکی از جاذبه‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود که در استان فارس قرار دارد.

در ایران بناهای تاریخی بسیار زیادی وجود دارند که باعث شده هر ساله تعداد زیادی گردشگر و توریست به ایران سفر کنند. برخی از نقاط ایران، دارای جاذبه‌های گردشگری بسیار زیادی هستند. استان فارس از جمله بخش‌های ایران است که داری جاذبه‌های گردشگری طبیعی و تاریخی است.

نقش رستم یکی از بناهای تاریخی است که بخش بزرگی از تاریخ ایران را از دوران پیش از میلاد مسیح و تا اوایل دوران پس از میلاد مسیح را در خود جای داده است. بنای تاریخی نقش رستم شامل تعداد بسیار زیادی از کتیبه‌های سنگی است که باستان شناسان با کمک آنها موفق شده‌اند به بخش بزرگی از تاریخ ایران دست پیدا کنند.

نقش رستم یک آرامگاه تاریخی با ارزش، و مربوط به دوران حکومت پادشاهان ایلامی، هخامنشی و ساسانیان است.

نقش رستم در حال حاضر با یک کتیبه بزرگ که بر روی کوه، آن را حکاکی کرده‌اند شناخته می‌شود. گفته می‌شود که برای نخستین بار در سال 1302 هجری شمسی، زمانی که باستان شناسان آلمانی به ایران سفر کرده بودند، کشف شد.

در ابتدا باستان شناسان آلمانی موفق به کشف کتیبه‌های سنگی شدند، اما پس گذشت حدود 13 سال، گروه دیگری از باستان شناسان موفق به کشف آثاری از قلعه‌ها و آب انباری شدند که متعلق به دوران حکومت ساسانیان بود. البته باستان شناسان باز هم موفق به کشف آثار تاریخی دیگری در محدوده نقش رستم شدند که پاسخ بسیاری از سوالات تاریخی بودند.

تاریخچه نقش رستم

نقش رستم یکی از بناهای تاریخی است که طبق گفته محققان و باستان شناسان، متعلق به دوران حکومت هخامنشی است. همچنین آثار کشف شده در این مکان آثاری از دوران حکومت ساسانیان و ایلامیان را نشان می‌دهد.

پس از کشف بنای نقش رستم، در ابتدا تصور باستان شناسان این بود که این بنا تنها آرامگاه پادشاهان هخامنشی است، اما با گذشت زمان و تکمیل فرآیند تحقیق باستان شناسان، مشخص شد که در اطراف آرامگاه، آثار برج و بارو (حصار یا قلعه) وجود دارد که متعلق به دوران حکومت ساسانیان است. همچنین سنگ برجسته‌ها و کتیبه‌های کشف شده متعلق به دوران حکومت ساسانیان بود.

به همین دلیل امروزه، ارزش این بنا بسیار زیاد است، زیرا علاوه بر آرامگاه پادشاهان هخامنشی، بخش بزرگی از تاریخ ایران را در خود جای داده است.

بر روی تخته سنگ‌های کوه رستم، تصاویر و متون زیادی وجود دارند که بخشی از آنها هنوز هم رمزگشایی نشده‌اند و متاسفانه هویت بسیاری از آثار هنوز هم برای باستان شناسان مجهول و ناشناخته باقی مانده است.

دلیل نام‌گذاری

گفته می‌شود بر طبق افسانه‌ای که در شاهنامه آمده است، در محدوده نقش رستم، محل رویارویی رستم و اسفندیار بوده است، همچنین در میان تصاویر کشف شده، تصویر یک فرد بلند قامت و به شکل پهلوان دیده می‌شود که باستان شناسان احتمال داده‌اند که تصویر رستم است. به همین دلیل نام این بنای تاریخی را نقش رستم گذاشته‌اند.

فضای داخلی

پیش از کشف کامل نقش رستم در ابتدا این بنای تاریخی تنها شامل یک کتیبه بزرگ سنگی بود که بر روی کوه آن را تراشیده بودند، اما زمانی که باستان شناسان بخش‌های دیگری از این مجموعه تاریخی را کشف کردند، کاملاً مشخص بود که یک قلعه در دل کوه وجود داشته که تمام قسمت‌های آن از سنگ بوده است. در فضای داخلی مجموعه نقش رستم، آثاری از دو آتشگاه وجود دارد که در دو اندازه ساخته شده‌اند. گفته می‌شود که احتمالاً این دو آتشگاه مربوط به دوران حکومت ساسانیان هستند.

با توجه به تصاویری که بر روی دیوارها وجود دارند، احتمالاً بخشی از این مکان برای ذبح و قربانی کردن حیوانات استفاده می‌شده و احتمالاً این بخش از فضای داخلی نقش رستم نیز مربوط به دوران حکومت ساسانیان است.

به طور کلی آثاری که در بنای تاریخی نقش رستم وجود دارند، نشان دهنده دوران حکومت ایلامیان، هخامنشی و ساسانیان است. البته آثار مربوط به حکومت ساسانیان بیشتر به چشم می‌خورد.

آرامگاه نقش رستم

همان طور که در ابتدا اشاره شد، نخستین بار یک آرامگاه در محدوده نقش رستم کشف شد که مربوط به دوران حکومت هخامنشیان بود.

نخستین آرامگاهی که در نقش رستم وجود دارد، آرامگاه داریوش اول هخامنشی است که شواهد نشان می‌دهد از سایر آرامگاه‌ها قدیمی‌تر است. آرامگاه داریوش اول حدود 60 متر از سطح زمین فاصله دارد. در بالای ورودی آرامگاه نیز تصاویری وجود دارند که احتمالاً مربوط به کاخ تچر در تخت جمشید، محل حکومت داریوش هخامنشی بوده است.

آرامگاه داریوش اول هخامنشی برای دنیا بسیار با ارزش است، زیرا داریوش اول با ترویج بسیاری از خدمات سازنده در ایران، توانست فرهنگ غنی ایران را به دنیا معرفی کند.

در بخش داخلی مقبره داریوش هخامنشی، سه سنگ قبر وجود دارد که احتمالاً سنگ قبری که به درب ورودی نزدیک است، متعلق به داریوش اول است. همچنین در این مقبره 8 سنگ قبر دیگر وجود دارد که به احتمال خیلی زیاد متعلق به خانواده و نزدیکان داریوش اول هستند.

دومین آرامگاهی که در مجموعه نقش رستم وجود دارد، متعلق به فرزند داریوش اول، یعنی خشایارشا است. خشایارشار مانند پدرش فعالیت‌های سازنده‌ای در دوران حکومت خود داشته است و سعی کرده است تا با ادامه فعالیت‌های پدر خود، بنای تخت جمشید را تکمیل کند.

گفته می‌شود بخش زیادی از تزیین‌هایی که در تخت جمشید وجود دارد مربوط به دوران حکومت خشایارشا بوده است. زمانی که خشایارشا به قتل رسید، پیکرش را به آرامگاه نقش رستم بردند و در نزدیکی آرامگاه پدرش به خاک سپردند. ورودی آرامگاه خشایارشا شباهت بسیار زیادی به آرامگاه داریوش اول دارد.

در مقبره خشایارشا سه قبر وجود دارد که با توجه به شباهت یکی از آنها به سنگ قبر داریوش، احتمالاً داده‌اند که متعلق به خشایارشا است.

سومین آرامگاه متعلق به اردشیر یکم، پسر خشایارشا است. اردشیر یکم زمانی به سلطنت رسید که جنگ‌های خارجی ایران به پایان رسیده بود و ایران با کشور یونان در دوران صلح به سر می‌برد. در دوران حکومت اردشیر یکم، بناهای بسیار زیادی در ایران ساخته شد که بسیاری از آنها در تخت جمشید قرار داشتند.

اردشیر یکم سعی کرد تا در دوران حکومت خود برنامه‌ها و پروژهای نیمه تمام پدر خود را یعنی خشایارشاه، به پایان برساند.

تاریخچه حکومت هخامنشیان نشان می‌دهد که اردشیر یکم در سن 60 سالگی درگذشت و پیکر او را در نزدیکی مقبره پدرش، دفن کرده‌اند. مقبره اردشیر یکم شبیه به مقبره داریوش اول و خشایارشاه است، اما تزئیناتی که در مقبره داریوش اول و خشایارشاه وجود دارد، در مقبره اردشیر یکم دیده نمی‌شود.

ارتفاع این مقبره از سطح زمین کمتر از سایر مقبره‌ها است و از سه اتاق تشکیل شده است، همچین از معماری بسیار ساده‌ای برخوردار است.

چهارمین آرامگاه متعلق به داریوش دوم است و فاصله بسیار کمی با مقبره اردشیر یکم دارد و در مقابل بنای کعبه زرتشت قرار گرفته است. متاسفانه داریوش دوم برخلاف سایر پادشاهان هخامنشی دارای حکوت بسیار ضعیفی بود، و تلاش چندانی برای آبادانی و حفظ حکومت نداشت.

تزئینات مقبره داریوش دوم شباهت‌های بسیار زیادی به تزئینات موجود در تخت جمشید دارد و کاملاً مشخص است که هر دو بنا به یک دوران تعلق دارند، اما به لحاظ تزئینات داخلی، شباهت‌هایی با مقبره اردشیر یکم دارد. در مقبره داریوش دوم سه سنگ قبر وجود دارد که یکی از آنها متعلق به داریوش دوم است و یکی دیگر از آنها متعلق به همسرش، پروشات بوده است، اما متاسفانه هویت سنگ قبر سوم هنوز مشخص نشده است.

آثار تاریخی موجود در منطقه نقش رستم

در این منطقه آثار تاریخی بسیار زیادی وجود دارند که برخی از آنها شامل موارد زیر است:

• نقش برجسته شاپور اول
• نقش برجسته بهرام دوم
• نقش برجسته هرمز دوم
• کعبه زرتشت نقش رستم
• نقش نبشته دار کرتیر
• نقش برجسته نرسی
• سنگ نبشته آرامی (که بر روی آرامگاه داریوش اول قرار دارد)
• نقش برجسته اردشیر بابکان
• نقش برجسته ایلامی