تخت جمشید و همه چیز در مورد آن

• 1400-07-29
• به روز شده در 29 مهر 1400

مقدمه

تخت جمشید (به انگلیسی Persepolis) یکی از بناهای با ارزش و تاریخی است که بخشی از تاریخ تمدن ایران و جهان را در خود جای داده است. همچنین تخت جمشید را می‌توان به عنوان یکی از قطب‌های گردشگری معرفی کرد که هر ساله تعداد بسیار زیادی گردشگر و توریست را به سمت کشور ایران جذب می‌کند.

بنای تخت جمشید مربوط به بیش از 2500 سال قبل است که پادشاهان هخامنشی در ایران حکومت می‌کردند. علاوه بر اینکه با دیدن عظمت این بنا می‌توان قدرت حکومت هخامنشی را درک کرد، می‌توان به بخش بزرگی از تاریخ و تمدن ایران دست پیدا کرد که برای باستان شناسان بسیار جالب و حائز اهمیت است.

از جمله مواردی که باعث حیرت باستان شناسان شده است، آثار به جا مانده بر روی کتیبه‌های سنگی است که نشان دهنده مجموعه قوانین اجتماعی در دوران حکومت هخامنشی است.

با بنای تاریخی تخت جمشید آشنا شوید

بنای تاریخی تخت جمشید به عنوان نمادی از فرهنگ و تمدنی پارسی در دنیا شناخته می‌شود. این بنای تاریخی در استان فارس و در نزدیکی شهرستان مرودشت واقع شده است. شهرستان مرودشت نیز یکی از شهرهایی است که به مرکز استان یعنی شهر شیراز بسیار نزدیک است. شهرستان مرودشت در جنوب غربی تخت جمشید واقع شده است.

تاریخچه ایران باستان نشان می‌دهد که پادشاهان هخامنشی با هدف ساخت یک تصویر واقعی از فرمانروایی و حکومت خود به آیندگان، این کاخ با شکوه را در دل کوه بنا کردند.

بنای تاریخی تخت جمشید در جهان با نام پرسپولیس شناخته می‌شود. البته تخت جمشید در میان گردشگران با نام سرزمین پارسه نیز شناخته می‌شود.

کاخ‌ها، ستون‌ها، سرستون‌ها، دروازه‌ها، کتیبه‌ها و نقش‌های برجسته‌ای که از این بنا به جا مانده است، دلیل جذب گردشگران و باستان شناسان از سراسر دنیا به سمت ایران است.

ساخت این کاخ باشکوه چیزی در حدود 25 قرن پیش توسط داریوش هخامنشی، در دامنه کوه‌های رحمت آغاز شد. بنای تخت جمشید که از شکوه و عظمت ویژه‌ای برخودار بود، توسط تعداد زیادی از معماران، هنرمندان و کارگران مرد و زن ساخته شده است. گفته می‌شود که پادشاهان هخامنشی با توجه به اینکه بسیار به حقوق انسان‌ها اهمیت می دانند، به کارگرانی که در ساخت بنای تخت جمشید همکاری داشتند حقوق مزایای مناسبی اختصاص داده شده است.

اطلاعاتی که بر روی کتیبه‌های موجود در تخت جمشید وجود دارد، حاکی از آن است که ساخت این بنا چیزی در حدود 120 سال زمان برده است. شاید به جرأت بتوان گفت که یکی از دلایل شناخته شدن فرهنگ و تمدن ایرانی در جهان، مربوط به فرهنگ و نحوه حکومت پادشاهان هخامنشی است.

تاریخچه تخت جمشید

ساخت کاخ تخت جمشید در سال 518 پیش از میلاد آغاز شد و تا امروز چیزی در حدود 2500 سال از ساخت آن می‌گذرد. نخستین بار پیشنهاد ساخت بنای تخت جمشید توسط داریوش اول که سومین پادشاه هخامنشی بود، مطرح شد که البته مراحل ساخت مجسمه‌های سنگی و ساخت عمارت‌های آن تا دوره حکومت پادشاه بعدی نیز ادامه پیدا کرد.

در محوطه تخت جمشید چندین کاخ وجود دارند که گفته می‌شود هر یک از آنها در زمان حکومت یکی از پادشاهان هخامنشی بنا شده‌اند. طراحی و معماری بنای تخت جمشید به قدری حرفه‌ای است که توجه بسیاری از معماران و طراحان امروزی را به خود جلب کرده است. حتی برخی از معماران اعتقاد دارند که حتی در عصر مدرن با وجود امکانات بسیار زیاد، امکان ساخت دوباره آن ممکن نیست یا بسیار سخت است.

به طور کلی برداشتی که باستان شناسان از نوشته‌های موجود بر روی کتیبه‌های سنگی داشته‌اند، این است که حکومت هخامنشی با ساخت بنای تخت جمشید، تصمیم داشتند تا فرهنگ و تمدن پارسی را به دنیا معرفی کنند.

گفته می‌شود نخستین مرحله از ساخت تخت جمشید، تراشیدن سنگ‌های موجود در دامنه کوه بوده است، و هموار کردن سطح آن و بنا کردن ستون‌ها چندین سال زمان برده است. نکته جالب دیگری که توجه مهندسان را به خود جلب کرده این است که چگونه می‌توان تنها از سنگ‌های طبیعی برای ساخت یک بنای باعظمت استفاده کرد زیرا با توجه به کمبود امکانات در آن دوران، امکان ساخت و حمل و نقل سنگ‌های بزرگ و ستون‌های بلند وجود نداشته است.

تاریخچه این مکان نشان می‌دهد که ساخت بنای تخت جمشید تا اواخر دوره حکومت هخامنشی وجود داشته، اما گفته می‌شود که درصد بالایی از این بنا در زمان حکومت داریوش اول، خشایارشاه و اردشیر اول ساخته و راه‌اندازی شده است. کاخ‌های مجلل که در تخت جمشید بنا شده‌اند تا چندین سال محل اقامت پادشاهان هخامنشی بود و امروز نیز کاخ‌های مجلل به عنوان ماندگارترین آثار مربوط به ایران باستان شناخته می‌شوند.

طبق گفته باستان شناسان دلیل انتخاب کوه‌های اطراف مرودشت برای بنا کردن تخت جمشید، به دلیل موقعیت مناسب مکانی کوه رحمت نسبت به طلوع و غروب خورشید بوده، همچنین وجود چند جلگه سرسبز در در آن حوالی از جمله تصمیمات سازنده و هوشمندانه داریوش اول بوده است. گفته می‌شود تخت جمشید در دوران هخامنشی در یک موقعیت مکانی مناسب برای رفت و آمد قرار داشت.

بازسازی تخت جمشید

متاسفانه در طول تاریخ بارها بنای تخت جمشید آسیب دیده است اما در سال‌ 1309 در حالی که قرار بود توسط گروه باستان شناسی آمریکایی بازسازی شود، در زمان خاک‌برداری، کتیبه‌های تاریخی مربوط به دوره حکومت‌ خشایارشاه کشف شد، و پس از کشف این کتیبه باستان شناسان موفق به کشف کاخ ملکه خشایارشاه شدند. در سال 1314 گروهی از باستان شناسان آلمانی برای بازسازی کتیبه‌های تخت جمشید به ایران آمدند. در همان دوران بود که استحکام و مقاومت بنای کاخ‌های تخت جمشید و ستون‌های کاخ آپادانا مورد بررسی قرار گرفت.

گفته می‌شود روند بازسازی کتیبه‌ها و شناسایی بخش‌های مختلف تخت جمشید تا سال 1319 ادامه داشت. در همین دوران بود که کتیبه‌های بیشتری کشف شد، سپس تعداد زیادی از آنها به موزه تخت جمشید و موزه ملی ایران منتقل شدند، اما متاسفانه با اینکه تلاش‌های بسیار زیادی برای محافظت از آنها صورت گرفت، بخشی از آثار باقی مانده تخت جمشید از ایران دزدیده شدند و پس از انتقال به آمریکا و اروپا در کتابخانه‌ها و موزه‌های معروف نگهداری می‌شوند.

تخت جمشید قبل از ویران شدن

بزرگی و اقتدار حکومت هخامنشی تا پیش از حمله اسکندر مقدونی به ایران، در تخت جمشید آشکار بود. در سال ۳۳۴ پیش از میلاد مسیح بود که اسکندر مقدونی به ایران حمله کرد و موفق شد تا خود را به محل حکومت هخامنشیان برساند. اسکندر مقدونی در نخستین اقدام خود خانه‌های مردم را غارت کرد و میراث به جا مانده پادشاهان هخامنشی و تخت جمشید را به آتش کشید. گفته می‌شود که اسکند مقدونی به دلیل دشمنی که با خشایار شاه داشت، تصمیم به آتش زدن کاخ او گرفت، اما آتش از کاخ خشایار شاه به سایر کاخ‌های تخت جمشید سرایت کرد و باعث نابودی آنها شد.

پیش از آنکه تخت جمشید به دست اسکندر مقدونی نابود شود، به لحاظ جغرافیایی در یکی از بهترین و خوش آب و هواترین نقاط ایران قرار داشت و از درون آن جلگه‌های اطراف تخت جمشید قابل مشاهده بودند. همچنین محوطه داخلی تخت جمشید را مانند یک شهرک طراحی کرده بودند. به شکلی که کاخ‌ها با مسیرهای خیابان خط‌کشی شده و از هم تفکیک می‌شدند. بررسی‌هایی که بر روی فضای داخلی کاخ‌های صورت گرفته است، نشان می‌دهد که معماری آن دوران بسیار پیشرفته بوده و طراحی آنها به شکلی است که هر یک از کاخ‌ها برای مناسبت خاصی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

یکی دیگر از بخش‌های تخت جمشید که بسیار مورد توجه معماران و مهندسان ایرانی و خارجی قرار گرفته، سیستم آب و فاضلاب آن است. بقایای به جای مانده از تخت جمشید نشان می‌دهد که آبراهه‌هایی برای تخت جمشید طراحی شده بوده که در آنها آب باران و آب‌های جاری از طریق آنها به کانال‌ها مخصوص هدایت می‌شدند.

قدمت تخت جمشید

در بخش‌های قبل به این مورد اشاره شد که قدمت تخت جمشید بیش از 2500 سال است. همچنین بخش‌هایی از ایران، آثار تاریخی مربوط به دوره حکومت ایلامیان و سایر حکومت‌های اولیه در ایران باستان وجود دارند که سال‌ها قبل توسط باستان شناسان ایرانی و خارجی کشف شده‌اند اما تخت جمشید با توجه به دوران حکومت پادشاهان هخامنشی و عظمت و شکوهی که در این بنا وجود دارد، یکی از با ارزش‌ترین آثار تاریخی برای معرفی قدمت ایران به جهان، محسوب می‌شود.

این مکان در مقایسه با سایر مکان‌های تاریخی که در ایران وجود دارند، از شهرت جهانی بیشتری برخودار است، به همین دلیل در گذشته بسیاری از کشورها سعی کرده‌اند تا بخشی از بقایای به جای مانده از این بنای تاریخی را به کشور خود منتقل کنند.

تخت جمشید را به ‌عنوان دومین بنای تاریخی در ایران، در سال 1979 میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کرده‌اند.

نقوش برجسته و سنگ تراشی‌ها

یکی از جذابیت‌های این مکان برای بازدیدکنندگان و باستان شناسان، وجود نقش‌های برجسته است که بر روی سنگ حکاکی شده‌اند. تاکنون بخش‌های زیادی از نقش‌های برجسته و متونی که بر روی کتیبه‌های کشف شده توسط باستان شناسان رمزگشایی شده‌اند، اما با این حال رمز گشایی بخش زیادی از آنها همچنان ادامه دارد.

تحقیقاتی که بر روی بنای تخت جمشید صورت گرفته است نشان می‌هد که آثار به جا مانده در این مکان مربوط به دوران پادشاهی داریوش اول، در حدود سال‌های 486 تا 552 پیش از میلاد است، همچنین پادشاهی خشایارشاه در حدود سال‌های 465 تا 486 پیش از میلاد و دوران پادشاهی اردشیر اول در حدود سال‌های 425 تا 465 پیش از میلاد است. پادشاهان هخامنشی همگی در بنای تخت جمشید سکونت داشته‌اند اما آرامگاه آنها در منطقه نقش رستم قرار دارد. آرامگاه کوروش در پاسارگاد قرار دارد.

با توجه به بررسی‌ها صورت گرفته بر روی آثار به جا مانده از تخت جمشید، برخی از ابزارها و مواد نگهدارنده بر روی سرستون‌ها کشف شده است از جمله سرب آب شده و چرم. همچنین تعدادی ابزار مهندسی کشف شده است که بسیار ابتدایی هستند.

از دیگر بخش‌های جذاب و دیدنی که بر روی سنگ‌ها دیده می‌شود، نقوش برجسته‌ای است که در بخشی از آنها آثار رنگ کشف شده، که باعث حفظ آنها در برابر آسیب‌های احتمالی تا چندین سال شده است. گفته می‌شود در بخش‌هایی از کتیبه‌ها و دیوارها سنگی، جایی که نقش زنان و مردان وجود دارد، قسمت مو و دور گردن آنها را با طلا تزیین کرده بودند، اما متاسفانه هیچ اثری از این فلز گران‌بها بر روی مجسمه‌ها دیده نشده است.

تقریباً دیوار تمام کاخ‌های تخت جمشید، راهروها و راه پله‌ها، با نقوش برجسته تزیین شده و در بخش‌هایی از آنها نقش پادشاهان هخامنشی در حالیکه به تخت نشسته‌اند دیده می‌شود. البته بخش‌های زیادی از این نقوش آسیب دیده و با ترمیم نقوش موجود بر روی سنگ‌ها توانسته‌اند تصویری کاملی از طرح حکاکی شده بر روی دیوارها را به دست آورند.

گفته می‌شود نقوش حکاکی شده در ضلع شرقی و پلکان ورودی کاخ آپادانا نسبت به سایر بخش‌های تخت جمشید آسیب کمتری دیده است، که در آن تصویر درباریان، نگهبانان و ارابه‌ها به وضوح قابل مشاهده است. همچنین بر روی پلکان کاخ آپادانا، نقش برجسته‌ای از لشکر سربازان وجود دارد. به طور کلی تصاویری که بر روی دیوار کاخ آپادانا وجود دارند، بیش از 800 تصویر است که توسط هنرمندان ایرانی حکاکی شده‌اند.

با در نظر گرفتن تصاویر موجود در پلکان کاخ‌های خشایارشاه، داریوش و اردشیر می‌توان گفت که تعداد نقوش برجسته کشف شده در بنای تاریخی تخت جمشید در حدود 3000 تصویر است. با توجه به تحقیقاتی که صورت گرفته، می‌توان نتیجه گرفت که هنر سنگ تراشی در ایران، از دوران هخامنشان شکل گرفته است.

متن سنگ نوشته‌های کشف شده

با توجه به آثار به جا مانده در تخت جمشید، می‌توان نتیجه گرفت که پادشاهان هخامنشی، می‌خواستند تا فرهنگ غنی در ایران باستان و برابری اجتماعی را به دنیا معرفی کنند. شاید به همین دلیل است که پرسپولیس در دنیا شناخته شده است.

متن سنگ نوشته‌های داریوش بزرگ

داریوش شاه کبیر، شاه شاهان، شاه سرزمین‌ها، پسر ویشتاسپ هخامنش، کسی که سازنده این کاخ است. اهورامزدای بزرگ که کشور پارس زیبا، دارنده اسبان خوب، دارنده مردان خوب را به من ارزانی داشت به خواست اهورامزدا و نیز من داریوش شاه از دیگری نمی‌ترسم، اهورامزدا مرا یاری کند، با بغان خاندان شاهی و این کشور را اهورا مزدا از دشمن، از خشک‌سالی و از دروغ بپاید.

به این کشور نه دشمن، نه خشک‌سالی، نه دروغ، بیایید این را من چون بخشایشی از اهورا مزدا با بغان خاندان شاهی درخواست می‌کنم. باشد که این نیکی را اهورامزدا با بغان خاندان شاهی به من بدهد. من داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهای بسیار، پسر ویشتاسپ هخامنشی هستم.

داریوش شاه گوید: به خواست اهورامزدا این‌ها هستند کشورهایی که من افزون بر مردم پارسی، از آنِ خود کردم، که از من ترسیدند و به من باژ دادند: ایلام، ماد، بابل، ارابایه، آشور، مسر، ارمنیه، کبدوکیه، سارد، ایونی‌هایی خشکی و (آنها) که کنار دریا هستند، و کشورهایی که آن سوی دریا هستند، اسَگرتیا، پارت، زرنگ، هرات، بلخ، سغد، خوارزم، ثتگوش، رخج، سند، گندار، سَکَ، مَکَ.

داریوش شاه گوید: اگر این‌گونه بیندیشی «از دیگری نترسم» این مردم پارس را بپای؛ اگر مردم پارس پاییده شوند، از این پس شادی پیوسته به دست اهورا بر این خاندان فرو خواهد رسید. داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، پسر ویشتاسپ هخامنشی.

داریوش شاه گوید: این است شهریاری که من دارم، از سکاهای آن سوی سغد، از آن جا تا کوش، از هند، از آن جا تا سارد، که آن را اهورامزدا، بزرگ‌ترین بغان بر من ارزانی داشت. اهورامزدا مرا و خاندان مرا بپاید.

متن کتیبه‌های خشایارشا

کتیبه‌های خشایارشا در نقاط مختلف ایران مانند تخت جمشید و استان همدان و همچنین کشورهای دیگر مانند ترکیه وجود دارند. بخشی از متن این کتیبه‌ها به شرح زیر است:

خدای بزرگ اهورامزدا است، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که آدم را آفرید، که شادی را برای آدم آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یک شاه از بسیاری. یک فرماندار از بسیاری.

من خشایارشاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه سرزمین‌های دارنده همه گونه مردم، شاه در این زمین بزرگِ دور و دراز. پسر داریوش شاه هخامنشی. به خواست اهورامزدا این دالانِ همه کشورها را من ساختم. بسیار (ساختمان) خوب دیگر در این (شهر) پارس ساخته شد، که من ساختم و پدر من ساخت. هر بنایی که زیبا دیده می‌شود، آن همه را بخواست اهورامزدا ساختیم. اهورامزدا مرا و شهریاری مرا بپاید و آنچه را که به دست من ساخته شده و آنچه را که به دست پدر من ساخته شده، آن را اهورامزدا بپاید.

داریوش را پسران دیگری بودند، ولی چنان‌که اهورامزدا را کام بود، داریوش، پدر من، پس از خود، مرا بزرگ‌ترین کرد. هنگامی که پدر من داریوش از تخت کنار رفت، به خواست اهورامزدا من بر جایگاه پدر شاه شدم. هنگامی که من شاه شدم، بسیار ساختمان‌های والا ساختم. آنچه را که به دست پدرم ساخته شده بود، من آن را پاییدم و ساختمان دیگری افزودم. آنچه را که من ساختم و آنچه که پدرم ساخت آن همه را به خواست اهورامزدا ساختیم.

پدر من داریوش بود؛ پدر داریوش ویشتاسب نامی بود. پدر ویشتاسب آرشام نامی بود. هم ویشتاسب و هم آرشام هر دو در آن هنگام زنده بودند، اهورامزدا را چنین کام بود، داریوش، پدر من، او را در این زمین شاه کرد. زمانی که داریوش شاه شد، او بسیار ساختمان‌های والا ساخت.

سنگ نبشته اردشیر یکم

خدای بزرگ است اهورامزدا که آسمان را آفرید، که این زمین را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را از برای مردم آفرید، که اردشیر را شاه کرد. به خواست و تأیید اهورامزدا، این کاخ را که پدرم خشایارشاه بنایش را شروع کرده بود، تمام کردم. باشد که اهورامزدا، مرا و شهریاری مرا و آنچه که من کردم، جاودان دارد.

ستون‌های تخت جمشید

یکی از ویژگی‌های این مکان که بسیار مورد توجه باستان شناسان و مهندسان دنیا قرار گرفته است. ستون‌ها و سرستون‌هایی است که از این بنا به جا مانده است. این ستون‌ها به قدری بلند و سنگین هستند که به سادگی می‌توانند تصویری از یک بنای با شکوه را در ذهن انسان تداعی کنند. در واقع ستون‌های تخت جمشید تنها بخش کوچکی از عظمت این بنا است. گفته می‌شود که از 72 ستون موجود در کاخ آپادانا تنها 14 ستون باقی مانده است.

هر یک از ستون‌های کاخ آپادانا بیش از 20 متر ارتفاع دارند و وزن آنها حدود 85 تن است. گفته می‌شود در کاخ آپادانا سه ایوان وجود داشته است که هر یک از ایوان‌های کاخ، از 12 ستون تشکیل شده است که در ایوان شرقی نماد شیرهای دو سر بر روی ستون‌ها قابل رویت است، و نمادها در ایوان غربی را به شکل گاو ساخته‌اند، همچنین سرستون‌های تالار اصلی به شکل گاو نیز طراحی و ساخته شده‌اند.

بر روی برخی از این سرستون‌ها آثار رنگ وجود داشته، که نشان‌دهنده آن است که در گذشته این ستون‌ها با رنگ پوشیده شده بودند. با اینکه بخش زیادی از این آثار تغییر کرده‌اند، اما هنوز هم می‌توانند باعث حیرت بازدیدکنندگان شوند.

نمادها و تندیس‌هایی که در تخت جمشید کشف شده‌اند، مانند سرستون‌ها و یا نقش‌هایی که بر روی دیوارهای کاخ به چشم می‌خورند، به مرور زمان تبدیل به نمادی از تخت جمشید و ایران باستان، در جهان شده‌اند.

با بخش‌های مختلف تخت جمشید آشنا شوید

محوطه بنای تاریخی تخت جمشید از چندین قسمت تشکیل شده است، که بناها و کاخ‌های این مکان را در بخش مسطح میانی و قسمت‌های جنوب و جنوب غربی و شرق بنا کرده‌اند. همچنین در بخش ورودی تخت جمشید پلکانی وجود دارد که با عبور از آن به محوطه وسیع‌تری خواهید رسید.

پلکان ورودی

ورودی تخت جمشید از دو ردیف موازی و قرینه از پلکان تشکیل شده است. فاصله میان پله‌ها از سنگ تشکیل شده و طراحی پله‌ها به شکلی است که به صورت زیکزاک به سمت بالا حرکت می‌کنند. این پله‌ها تا ارتفاع 12 متر به سمت بالا می‌روند و در انتها به بخش وسیع کاخ می‌رسند. نکته جالبی که درمورد پله‌های تخت جمشید وجود دارد این است که ارتفاع پله‌ها بسیار کم است، به همین دلیل بالا رفتن از آنها بسیار آسان است. همچنین گفته می‌شود کم بودن ارتفاع پله‌ها برای عبور افراد سوار بر حیوانات مانند اسب است، البته افراد اجازه وجود به کاخ را با حیوانات نداشتند.

بخش‌های سازنده پلکان، سنگ‌های بزرگی هستند که بدون استفاده از هیچ مواد محکم کننده و یا ملات، بر روی هم قرار داده شده‌اند. با نگاه کردن به پله‌ها متوجه خواهید شد که برای ساخت هر 4 پله از یک تکه سنگ بسیار بزرگ استفاده شده است، که متاسفانه بخش‌های از پله‌ها که به سمت دروازه ملل می‌روند، دچار ساییدگی شده‌اند.

دروازه ملل

پس از عبور از پلکان، در فاصله 22 متری از سطح زمین یک کاخ کوچک وجود دارد که معروف به دروازه ملل است. معمولاً از این کاخ نمایندگان و مردم مختلف برای رسیدن به سایر کاخ‌ها عبور می‌کردند، به همین دلیل نام آن را دروازه ملل انتخاب کرده‌اند. شواهد نشان می‌دهد که پی‌ریزی این دروازه در زمان داریوش انجام شده است و در نهایت در دوران حکومت خشایارشاه به بهره‌برداری رسیده است.

دروازه ملل یک کاخ است که از دیوارهای بلند خشتی و 4 ستون بلند تشکیل شده است. تالار اصلی ملل بیش از 600 متر مربع وسعت دارد، همچنین بام این کاخ حدود 18 متر، و ستون‌ها نیز حدود 16 متر ارتفاع دارند. شواهد نشان می‌دهد که ستون‌های دروازه ملل کامل‌ترین ستون‌هایی هستند که پس از آتش‌سوزی به جا مانده‌اند. بخش پایینی ستون‌های دروازه ملل به شکل زنگوله ساخته شده‌اند و بر روی آن یک استوانه شیاردار یا همان بدنه ستون قرار گرفته، و در بالای آنها سرستون‌هایی وجود دارند که به شکل نیم تنه گاو ساخته شده‌اند.

به طور کلی کاری که این ستون‌های غول‌پیکر انجام می‌دادند، باعث نگه داشتن سقف می‌شدند. شواهد نشان می‌دهد که درگاه‌های غربی و شرقی نسبت و درگاه جنوبی کوتاه‌تر بوده‌اند، و تنها بر روی درگاه غربی و شرقی تزیین وجود داشته و درگاه جنوبی کاملاً ساده است. چیزی که در درگاه غربی به چشم می‌خورد، دو نماد گاو نر است که جهت آنها به سمت غرب است و زمانی که شما وارد محوطه می‌شوید، رو به روی شما قرار می‌گیرند.

نماد گاو نر در ایران باستان بسیار کاربرد داشته و با نام ابوالهول شناخته می‌شدند. البته مجسمه ابوالهول در دنیا بسیار معروف است و در برخی از کشورهای دیگر نیز از آن استفاده می‌کنند و ممکن است آنها را به شکل سر سایر حیوانات و یا دیو طراحی کنند. نمادهای گاو که بر سر در دروازه ملل نصب شده‌اند، به شکلی هستند که بیننده تصور می‌کند حیوان در حال دویدن است. همچنین در بالای نماد گاوهای دروازه ملل سنگ نوشته‌هایی (کتیبه‌هایی) به شکل قرینه وجود دارند که نوشته‌های موجود بر روی آنها به سه زبان فارسی باستان، ایلامی و بابلی هستند که با خط میخی حکاکی شده است. متن آنها به شرح زیر است:

متن کتیبه‌ها

خدای بزرگ اهورامزدا است، كه اين زمين را آفريد، كه خشايارشاه را شاه كرد، يكی را شاه بسياری، يكی را سرور بسياری. من [هستم] خشايارشاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه كشورهايی كه مردم گوناگون دارند، شاه اين جهان فراخ و دور، پسر داريوش شاه، (از نژاد) هخامنشی.

گويد خشايارشا شاه: اين بارگاه همه ملل (دوورثيم ويسه دهيوم) را من به توفيق اهورامزدا ساختم. بسا ساختمان‌های خوب ديگر در اين پارسه (تخت جمشيد) كرده آمد، كه من برآوردم و پدرم بر پا كرد. هر آن بنايی كه زيبا می نمايد، همه را به تایید اهورامزدا، ما ساختيم.

گويد خشايارشا شاه: اهورامزدا مرا بپاياد! و كشورم را و هرچه بر دست من ساخته آمده و هرچه بر دست پدرم بر پا گشته، اينها را نيز اهورامزدا بپاياد.

خزانه تخت جمشید

خزانه تخت جمشید یکی دیگر از بخش‌های این مکان است که در سمت شرقی موزه تخت جمشید و بخش جنوب کاخ صد ستون واقع شده است. بقایای به جا مانده از این خزانه به وسیله دیوارهای بسیار بلند پوشیده شده و با خیابان‌های عریض از سایر کاخ‌هایی که در آن اطراف وجود دارند، جدا شده است. شواهد نشان می‌دهد که خزانه از نخستین بناهای تخت جمشید است که در دوران حکومت داریوش هخامنشی بنا شده است، البته گفته می‌شود که از این بنا به عنوان یک ساختمان اداری استفاده می‌کردند.

در غرب بنای خزانه اتاقی وجود دارد که استراحتگاه سربازان بوده است و در بخش شرقی آن یک حیاط بزرگ وجود دارد که مشرف به چند تالار و ایوان‌های ستون‌دار است. درون خزانه نیز سه تالار وجود دارد که در هر یک از آنها 4 ستون دارند، که همه از چوب ساخته شده بودند. همچنین بر روی ستون‌ها با نقوش بسیار زیبا تزیین شده است. در سال‌های 1331 تا 1333 که تیم باستان شناسی در حال خاکبرداری در آن منطقه بودند، دو سر ستون به شکل عقاب دو سر پیدا کردند که احتمال داده‌اند این سر ستون‌ها برای ورودی یکی از تالارها ساخته شده، اما فرصت نصب آن را بالای ورودی تالار مورد نظر را پیدا نکرده‌اند.

باستان شناسان در خزانه تخت جمشید چندین کتیبه‌ ایلامی یافته‌اند که محتوای همه آنها به حقوق و مزایای کارگران مربوط است. با توجه به اطلاعاتی که محققان از چیزی در حدود 600 لوح به دست آورده‌اند، می‌توان گفت که در دوران حکومت هخامنشی، پرداخت حقوق میان ملیت‌های مختلف و زنان و مردان بسیار حائز اهمیت بوده است.

کاخ صد ستون یا تالار تخت

کاخ صد ستون که به آن تالار تخت نیز گفته می‌شود به لحاظ وسعت و بزرگی، دومین کاخ تخت جمشید است. بقایای به جا مانده از این کاخ نشان می‌دهد در تالار اصلی آن 100 ستون وجود داشته، به همین دلیل نام آن را کاخ 100 ستون گذاشته‌اند.

تاریخچه بنای تخت جمشید نشان می‌دهد که در دوره حکومت ساسانیان، بنای تخت جمشید به نام صد ستون معروف بوده است. کاخ 100 ستون در سمت شرق حیاط کاخ آپادانا واقع شده است. گفته می‌‌شود که دستور ساخت کاخ صد ستون توسط خشایار شاه صادر شده و در زمان حکومت اردشیر اول به پایان رسیده است. اطلاعات مربوط به پادشاهان و زمان ساخت کاخ بر روی سنگ بنای کاخ 100 ستون حک کرده‌اند.

متن سنگ بنا: اردشير شاه گويد: اين خانه خشايار شاه، پدر من، پی‌اش را ريخت، به تاييد اهورا مزدا، من، اردشير شاه، آن را برآوردم و تمامش كردم.

باستان شناسان سال ساخت کاخ صد ستون را حدود سال‌های 470 تا 450 پیش از میلاد تخمین زده‌اند. تالار تخت از 10 ردیف ستون 10 تایی تشکیل شده که با نقش و نگارهایی بسیار زیبا تزیین شده‌اند. همچنین سر ستون‌های این تالار به شکل گاو دو سر هستند و ستون‌ها را به سقف کاخ متصل کرده‌اند.

گفته می‌شود ارتفاع هر یک از ستون‌ها تالار تخت حدود 14 متر است.

از 100 ستون این کاخ تنها دو ستون باقی مانده است که متاسفانه در دهه 1930 میلادی به شهر شیکاگو در آمریکا منتقل شده‌اند.

کاخ خشایار شاه یا هدیش

کاخ هدیش یکی دیگر از کاخ‌های تخت جمشید است که با توجه به کتیبه‌های به جا مانده از این کاخ، دستور ساخت آن توسط خشایار شاه صادر شده است. با اینکه شواهد نشان می‌دهند که ساخت این تالار به زمان حکومت خشایار شاه بر می‌گردد، اما نقوش برجسته‌ای که بر روی ستون‌ها و دیوارهای این کاخ وجود دارند، مربوط به دوران حکومت داریوش هخامنشی است.

طول کاخ هدیش در جهت غرب و شرق است و چیزی در حدود 18 متر از سطح زمین فاصله دارد. کل مساحت این کاخ حدود 1500 متر است و از طریق پله‌های غرب و شمال شرق به کاخ داریوش هخامنشی و کاخ ه متصل می‌شود. بازدید کنندگان نیز در زمان حضور در تخت جمشید می‌توانند پلکان غرب را مشاهده کنند، اما متاسفانه پلکان‌ شرق به طور کامل از بین رفته است و چیزی که امروز وجود دارد یک نمای بازسازی شده از پلکان شرق است. آثار به جا مانده از کاخ خشایار شاه نشان می‌دهند که ستون‌های این کاخ از جنس چوب بوده‌اند. همچنین ایوان کاخ هدیش از 12 ستون ساخته شده است.

کاخ ه یا H

یکی دیگر از کاخ‌های تخت جمشید، کاخ ه با H است که متعلق به اردشیر یکم بوده است. این کاخ دارای دو پلکان است که هنرمندان ایرانی روی آنها را تزیین کرده‌اند. متاسفانه بخش زیادی از این پلکان از بین رفته است و نقوش روی آنها قابل تشخیص نیست. با توجه به اسناد به جا مانده، باستان شناسان تشخیص داده‌اند که ساخت این کاخ توسط خشایار شاه آغاز و توسط اردشیر یکم به پایان رسیده است.

طرح‌هایی که در پلکان کاخ ه وجود دارند، شباهت زیادی به تزیین پلکان کاخ تچر داریورش دارند، به همین دلیل این احتمال وجود دارد که پلکان کاخ تچر، در زمان اردشیر یکم، ساخته و یا مرمت شده باشد. همچنین باستان شناس آلمانی به نام اشمیت بر این باور است که دیوارهای پلکان کاخ ه متعلق به مکان دیگری بوده است و بعدها بر روی دیوار این نصب شده‌اند.

تحقیقاتی کاملی که توسط خانم و آقای تیلیا، دو باستان شناس معروف انجام شده نشان می‌دهد که تصویر دیگری در زیر پلکان کنونی وجود داشته است که نشان دهنده سه گروه هدیه‌آور بوده است. متاسفانه این تصاویر به صورت پراکنده در اطراف کاخ ه کشف شده است.

کتیبه به جا مانده از اردشیر یکم در کاخ ه نشان دهنده این است که اردشیر یکم نیز مانند پدر خود خشایار شاه، از پیروان دین اهورایی بوده است و برای دیدگاه داریوش بزرگ ارزش بالایی قائل بوده است.

کاخ سه در یا کاخ مرکزی

کاخ مرکزی در مرکز تخت جمشید قرار دارد، به همین دلیل به این کاخ، کاخ مرکزی می‌گویند. این کاخ دارای سه درب است که باعث ارتباط آن با سایر کاخ‌ها می‌شود. کاخ مرکزی یا کاخ سه دری محل برگزاری جلسات غیررسمی با بزرگان دربار و مهمانان خارجی بوده است. در مسیر پلکان کاخ مرکزی، تصویر بزرگان دربار به چشم می‌خورد که هویت این کاخ را مشخص کرده است. همچنین کاخ مرکزی یا سه دری، به دلیل اهمیت بسیار بالایی که داشته است در برخی از اسناد به جا مانده، با نام‌های دروازه شاهان و کاخ شورا نیز از آنها یاد شده است.

بنای اصلی کاخ مرکزی به شکل مستطیل ساخته شده است و یک تالار به شکل مربع در وسط آن قرار گرفته، که چهار گوشه این تالار به وسیله 4 ستون نگه داشته شده‌اند. کاخ مرکزی دارای سه درب است که از طریق درگاه غربی کاخ سه دری، می‌توان به کاخ آپادانا دسترسی داشت.

در حجاری‌های دیوارهای کاخ سه دری، ظرافت طراحی و کنده‌کاری تغییر کرده است، که نشان از پیشرفت حجاری در آن دوران دارد. به همین دلیل باستان شناسان زمان ساخت بنای کاخ مرکزی را بعد از دوران حکومت داریوش هخامنشی تخمین زده‌اند. شواهد و اسناد به جا مانده نشان می‌دهد که زمان آغاز ساخت بنای این کاخ به اواخر دوره پادشاهی خشایار شاه، و زمان پایان ساخت و تزیینات آن، به دوران حکومت اردشیر اول بر می‌گردد.

گفته می‌شود دیوارهای کاخ مرکزی از خشت خام ساخته شده بودند و بر روی آنها احتمالاً پوششی از رنگ و یا کاشی‌های رنگی وجود داشته است.

کاخ بار یا کاخ آپادانا

کاخ بار که بیشتر با نام کاخ آپادانا شناخته می‌شود، بزرگترین و باشکوه‌ترین کاخ تخت جمشید است که در دوران حکومت داریوش هخامنشی ساخته شده است. البته به این مورد اشاره شده که بخشی از ساخت این کاخ در زمان حکومت جانشین داریوش شاه، یعنی خشایار شاه انجام شده است. گفته می‌شود که ساخت کاخ آپادانا حدود 30 سال زمان برده است.

تالار اصلی کاخ بار یا کاخ آپادانا به شکل چهارگوش است. کل این بنا شامل 36 ستون و سه ایوان بوده که هر یک از ایوان‌ها نیز دارای 12 ستون بوده‌اند. مجموعه ستون‌های این کاخ 72 عدد بوده که 14 ستون باقی مانده که یکی از آنها توسط یک تیم حرفه‌ای بازسازی شده است. کاخ آپادانا به شکلی طراحی شده که در چهار گوشه آن چهار اتاق نگهبانی داشته باشد، به همین دلیل کاخ آپادانا از امنیت بالایی برخوردار بوده است.

تالار اصلی این کاخ از لحاظ موقعیت مکانی در جایی واقع شده که حدود 3 متر از حیاط کاخ آپادانا فاصله دارد و تکیه‌گاه اصلی آن کوه است. پلکان شرقی و غربی، راه‌های ارتباطی اصلی کاخ آپادانا هستند. در مسیر پلکان نقوش بسیار زیبا و کتبه‌های ارزشمندی وجود دارند، که برخی از آنها قابل مشاهده برای بازدیدکنندگان هستند.

با توجه به بقایای باقی مانده از کاخ آپادانا و اسنادی که توسط باستان شناسان کشف شده است، می‌توان به عظمت و زیبایی ناتمام این کاخ پی برد. گفته می‌شود که برای ساخت این کاخ باشکوه تعداد زیادی از هنرمندان ایرانی همکاری داشته‌اند. تالار کاخ آپادانا به قدری بزرگ ساخته شده که ظرفیت آن به تعداد 10 هزار نفر است.

سر ستون‌های این کاخ به شکل گاو دو سر طراحی و ساخته شده‌اند، و در قسمت پایین دو تکه سنگ کوچک برای نگه داشتن ستون تعبیه شده است. همچنین بر روی دیوارهای کاخ که از جنس خشت بوده‌اند، آبراهه‌هایی طراحی شده که از تجمع آب بر روی سقف و ریزش آن جلوگیری می‌کرده‌اند.

باستان شناسان در سال 1320 موفق به کشف یک بخش از ورودی کاخ آپادانا شدند که نشان می‌دهد ورودی این کاخ از طلا بوده است.

در کاخ آپادانا به دستور داریوش هخامنشی 4 صندوق در 4 گوشه تالار دفن کرده‌اند، که در هر یک از آنها دو لوح زرین وجود داشته که در حال حاضر یک جفت از آنها در موزه ملی تهران نگه‌داری می‌شود.

بر روی این لوح‌ها با خط میخی به زبان‌های فارسی باستان، بابلی و ایلامی نوشته شده است: داريوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه كشورها، پسر ويشپسر ويشتاسپه (از نژاد) هخامنشی. داريوش شاه گويد: اين است كشوری كه من دارم. از (جايگاه) سكاهايی كه آنسوی سغد تا برسد به (حبشه)، از هندوستان تا برسد به لوديه، آن را اهورامزدا، مهست خدايان، به من بخشيده است. اهورامزدا مرا و اين خاندان شاهيم را بپاياد.

در ابتدا محققان و باستان شناسان اطمینان داشتند که این کاخ توسط داریوش هخامنشی ساخته شده، اما با انجام تحقیقات گسترده‌تر به این نتیجه رسیدند که تزیینات این کاخ مانند حجاری بر روی سنگ‌ها و ستون‌ها در دوره خشایار شاه انجام شده است.

کاخ اختصاصی داریوش یا تچر

کاخ تَچَر یکی از اولین بناهای ساخته شده در تخت جمشید است که با عنوان کاخ اختصاصی داریوش نیز شناخته می‌شود. این کاخ که در جنوب غربی کاخ آپادانا قرار دارد، دارای موقعیت جنوبی است که باعث می‌شود تا نور آفتاب به طور مسقیم به سمت آن بتابد، به همین دلیل به کاخ تچر کاخ زمستانی نیز می‌گویند.

در ساخت این کاخ به قدری ظرافت به کار رفته است که می‌تواند باعث جلب توجه در بازدیدکنندگان شود. سنگ‌ها در کاخ تچر به شکلی صیقل داده شده‌اند که این کاخ نیز با نام تالار آینه و آینه خانه شناخته می‌شود.

کاخ اختصاصی داریوش حدود 3 متر از سطح حیاط فاصله دارد و نقشه آن به صورتی است که هم به شکل مستطیل و هم به سمت جنوب قرار دارد. تالار مرکزی کاخ تچر دارای 13 ستون، و هر یک از اتاق‌های آن نیز دارای 4 ستون بوده است. همه ستون‌های کاخ داریوش از جنس چوب بوده که همه آنها از ببین رفته‌اند.

برطبق گفته باستان شناسان بخشی از این کاخ توسط اردشیر دوم تکمیل شده است که شامل حجاری بر روی دیوارها و تزیین آنها با طلا است. البته بخشی از حجاری این کاخ در حال حاضر در کتابخانه ملی فرانسه نگهداری می‌شود.

بر روی دیوارهای کاخ تچر کتیبه‌های بسیار زیادی وجود دارند که مضمون اکثر آنها به ستایش داریوش و توضیحات ساخت بنا اشاره دارند.

آرامگاه‌های شاهی

در نزدیکی کاخ 100 ستون آثار یک آرامگاه سنگی کشف شده است که سنگ‌های این بنا بدون هیچ ملاتی بر روی هم قرار گرفته‌اند.

در دوران حکومت داریوش هخامنشی، اعتقادات پادشاه و مردم این بود که جسد انسان پس از مرگ نباید باعث آلوده شدن سه عنصر پاک و مقدس آب، خاک و آتش شود. به همین دلیل پیکر مردگان را پس از مومیایی کردن در صندوق‌های سنگی بزرگ قرار می‌دادند.

در این آرامگاه مانند آرامگاه داریوش کتیبه‌ای وجود دارد که باعث شده باستان شناسان احتمال بدهند که اینجا آرامگاه داریوش سوم است اما برخی دیگر بر این باورند که اینجا محل دفن اردشیر سوم است.

موزه تخت جمشید

موزه تخت جمشید قدیمی‌ترین موزه ایران است که پس از بازسازی کاخ ملکه، کاربری آن به طور کلی تغییر کرده است. ساخت موزه هخامنشی در سال 1311 و با همکاری پروفسور ارنست هرتسفلد که رهبر تیم تحقیقاتی در تخت جمشید بود، آغاز شد. پس از اینکه کار پروفسور هرتسفلد به پایان رسید، تعداد زیادی از آثار تاریخی را به صورت غیرقانونی از ایران خارج کرد.

فضای داخلی موزه یا همان کاخ ملکه با ساروج قرمز تزیین شده است، که باعث جلب توجه بازدیدکنندگان می‌شود. ساروج قرمز به دلیل شباهت بسیار زیاد به تزیینات دوران حکومت هخامنشی انتخاب شده تا فضای این موزه به واقعیت خود نزدیک باشد.

بخشی از آثار تاریخی هخامنشیان در موزه لوور پاریس و برخی کشورهای دیگر وجود دارند. همچنین بعضی از کلکسیون‌دارها به صورت غیرقانونی برخی از این آثار تاریخی را خریداری کرده‌اند.

سایر اطلاعات درباره تخت جمشید

با اینکه بیش از 2500 سال از ساخت تخت جمشید می‌گذرد اما هنوز هم برای بسیاری از معماران و باستان شناسان سوالات بسیار زیادی وجود دارد که همه آنها بی‌جواب مانده‌اند.

در زمان ساخت بنای تخت جمشید، در برخی نقاط دیگر از دنیا بسیاری از امپراتوری‌ها در حال ساخت بناهای بسیار بزرگ بوده‌اند که همه آنها توسط برده‌ها ساخته و به اتمام رسیده‌اند اما با توجه به اسناد به جا مانده از تخت جمشید، در دوران حکومت هخامنشی تمام کارگران در ازای کاری که انجام می‌دادند، حقوق دریافت می‌کردند. همچنین کارگران از بیمه و مزایا برخوردار بودند و هیچ تفاوتی میان زنان و مردان وجود نداشته است.

از دیگر موارد جالب در این مکان، ستون‌های چوبی با سر ستون‌های سنگی است که باعث نگه داشتن سقف شده‌اند که از نظر معماران و مهندسان امروزی، چوب نمی‌تواند به قدری مقاومت داشته باشد که بتواند تحمل وزن سقف را داشته باشد.

کلیپ

این کلیپ توسط داریوش باقری ساخته شده است.