مسجد وکیل شیراز

• 1400-02-18
• به روز شده در 18 اردیبهشت 1400

مقدمه

مسجد وکیل شیراز یکی از بناهای تاریخی این شهر است که به دوره حکومت زندیه تعلق دارد. مسجد وکیل در کنار دو بنای تاریخی دیگر که با نام‌های بازار وکیل و حمام وکیل شناخته می‌شوند، مجموعه زندیه را تشکیل می‌دهند. مسجد وکیل یا مسجد سلطان وکیل یکی مساجد تاریخی و قدیمی ایران است که مساحت نسبتاً زیادی دارد و در غرب بازار وکیل قرار دارد.

مسجد وکیل شیراز با داشتن یک معماری منحصر به فرد، جذابیت و زیبایی بسیار زیادی از نگاه بازدیدکنندگان دارد.

تاریخچه

شهر شیراز با داشتن تاریخچه بسیار ارزشمند یکی از بخش‌های ایران است که بناهای تاریخی بسیار زیادی را در خود جای داده است که بخشی از آنها متعلق به دوره حکومت کریم خان زند است. اسناد باقی مانده از زمان ساخت مسجد وکیل نشان می‌دهد که ساخت آن حدوداً در 1152 هجری شمسی آغاز شده است. امروزه مجموعه زندیه یکی از آثار تاریخی بسیار ارزشمند ایران است که با معماری خاصی بنا شده است.

معماری

مسجد تاریخی وکیل با داشتن چیزی در حدود 11هزار متر مربع مساحت و 8660 مترمربع زیربنا، یکی از بزرگترین مساجد ایران است که بخشی از گذشته ایران را در خود جای داده است. مسجد وکیل با معماری کم نظیر خود، کاشی کاری‌های سنتی، کتیبه‌های منقوش به خطوط نستعلیق و… هر ساله میزبان تعداد زیادی توریست و گردشگر است که برای دیدن آثار هنری بکار رفته در این بنا به شیراز سفر می‌کنند.

این مسجد دارای یک درب ورودی است که از دو لنگه تشکیل شده و هر لنگه آن حدود 8 متر ارتفاع و 3 متر عرض دارد. همچنین ورودی بازار شمشیرگرها در مجاروت درب مسجد وکیل قرار دارد.

ورودی درب مسجد به سمت یک دلان شش ضلعی حرکت می‌کند که بر روی سقف آن کاشی کاری با طرح گل و بته و عبارت لااله الاالله به خط کوفی، به چشم می‌خورد.

شاید به جرات بتوان گفت که جذاب‌ترین و دیدنی‌ترین بخش مسجد وکیل شیراز 48 ستونی است که در مسجد قرار دارند. بر روی این ستون‌ها طرح‌های حجاری، نمای زیبایی به آنها بخشیده است و علاوه بر ایجاد زیبایی بصری، وظیفه نگهداری سقف شبستان را نیز برعهده دارند.

به طور کلی مسجد وکیل دارای بخش ورودی، دالان، حیاط، شبستان بزرگ، شبستان زمستانی، یک منبر ساخته شده از مرمر، محراب، حیاط ‌خلوت، دو ایوان، طاقی رفیع و با ابهت به نام طاق مروارید است. تحقیقاتی که توسط معماران حرفه‌ای صورت گرفته است نشان می‌دهد این مسجد از زوایای بیرونی دارای طول 120متر و عرض 80 متر است.

نکته جالبی که درمورد معماری مسجد وکیل شیراز وجود دارد این است که هنر و معماری بکار رفته در ساخت این بنا تلفیقی از فرهنگ ایران قدیم و اسلام است، به همین دلیل بازدیدکنندگان بسیار زیادی از سرتاسر ایران و جهان برای گردشگری مذهبی از این بنای تاریخی بازدید می‌کنند.

در بخش شمالی مسجد، طاق مروارید دیده می‌شود که از دو گلدسته کاشی کاری شده با ارتفاع 20 متر و دهانه‌ای با قطر 18متر تشکیل شده است. گفته می‌شود که کارشناسان قطر دهانه گلدسته‌ها را با احتساب بخش‌های کاشی کاری شده، حدود 20 متر تخمین زده‌اند.

در چهار قسمت طاق مروارید، سه عدد طاق‌نمای کوچک و یک قوس بزرگ وجود دارد که هنر دست معماران ایرانی است. در واقع یکی از طاق‌نماها به ‌عنوان مسیر ورودی به حیاط مسجد، و سه طاق‌نمای دیگر را فضایی به‌ عنوان جلو رواقی با عرضی برابر با ۵ متر طراحی کرده‌اند. نمای سقف طاق مروارید کاشی کاری با طرح هندی و گیاه تزئین شده است. در بخشی از طاق مروارید کتبیه‌ای وجود دارد که تاریخ ۱۲۴۳ بر روی آن حک شده است. همچنین در بخش درونی طاق مروارید کتیبه‌ دیگری دیده می‌شود که آیاتی از قرآن با خط ثلث بر آن حک شده است.

بنای مسجد وکیل شیراز به شکلی طراحی شده که دارای دو ایوان و دو شبستان در بخش‌های جنوبی و شرقی است. در بخش جنوبی حیاط مسجد، یک طاق دقیقاً مقابل طاق مروارید وجود دارد و دارای چهار طاق‌نما است. در قسمت زیرین این طاق، در قسمت ورودی شبستان بزرگ، مسجد را که از ابعادی برابر با ۳۶×۷۵ متر برخوردار است، بنا کرده‌اند. در شبستان مسجد وکیل شیراز 48 ستون سنگی با طرح مارپیچ وجود دارند که به نوعی معرف معماری و قدمت آن است.

یکی از دیگر از جذابیت‌های بصری که در مسجد وکیل به چشم می‌خورد، کاشی کاری‌هایی است که با ظرافت بسیار زیادی در فضای آنجا استفاده شده است. در واقع طرح‌هایی که بر روی کاشی‌کاری‌ها دیده می‌شوند، بازتابی از هنر و معماری دوران حکومت زندیه است، دورانی که کریم خان زند بناهای بسیار عظیم و ماندگاری در شیراز احداث کرد.

گفته می‌شود که مدارک قدیمی وجود دارند که نشان می‌دهند مسجد وکیل شیراز توسط حسین علی میرزا فرمانفرما (پسر فتح‌علی‌شاه قاجار) مورد بازسازی قرار گرفته است و تغییرات کوچکی در آن ایجاد شده است.