آرامگاه فردوسی

• 1400-05-14
• به روز شده در 14 مرداد 1400

درباره فردوسی

ابوالقاسم فردوسی طوسی معروف به فردوسی، در سال 329 هجری قمری چشم به جهان گشود. هم اکنون با نام فردوسی، شاعر حماسه‌سرای ایرانی در ایران و جهان معروف است. آرامگاه فردوسی در شهر توس در استان خراسان رضوی است.

در عصر ساسانی، دهقانیان کسانی بودند که از نظر ثروت در رتبه دوم کشور قرار داشتند. فردوسی نیز در یک خانواده دهقان به دنیا آمد، به همین دلیل در شرایط بسیار مناسبی به زندگی خود ادامه داد.

متاسفانه اطلاعات دقیقی از زندگی فردوسی در دسترس نیست، در واقع اطلاعات معتبری که در حال حاضر در دسترس است، مربوط به پس از سرودن شاهنامه است اما بر اساس برخی از روایت ذکر شده، نخستین پسر ابوالقاسم فردوسی در سال 359 هجری قمری چشم به جهان گشود، همچنین در مورد همسر فردوسی نیز اطلاعات کافی در دسترس نیست. اما گفته می‌شود محمدتقی بهار، بانویی که در “داستان بیژن و منیژه” در مورد آن صحبت شده است را همسر فردوسی می‌دانند.

در روایات دیگر نیز گفته شده است زمانی که فردوسی 67 ساله بود پسرش را که 37 سال داشت را از دست می‌دهد. چیزی که در این مورد بسیار آشکار است، اشاره به این واقعه تلخ در برخی از اشعار فردوسی است.

فردوسی مهم‌ترین بخش زندگی خود (سرودن شاهنامه) را در سن 30 سالگی آغاز کرد و توانست یک اثر ماندگار از خود برای ایران به جای بگذارد. سر انجام سرودن شاهنامه نیز در سال 384 هجری به پایان رسید.

ابوالقاسم فردوسی در طی انجام فعالیت‌های فرهنگی خود چندین داستان مرتبط با عصر منصور بن نوح، امیر سامانی، سروده است. پس از آن در سال 370 هجری قمری، در زمان حکومت نوح دوم پسر منصور، و پس از درگذشت دقیقی، آغاز به نوشتن متن شاهنامه ابومنصوری کرد. گفته می‌شود که دقیقی به دستور شاه سامانی نوشتن شاهنامه را آغاز کرد.

پس از آن، فردوسی برای همکاری با دقیقی، به بخارا پایتخت سامانیان رفت تا بتواند اجازه فعالیت را از شاه سامانی بگیرد. همچنین ابوالقاسم فردوسی نیاز داشت تا از کمک‌های مالی نیز بهره‌مند شود. از طرفی نیز فردوسی باید از شاهنامه منثور ابومنصور محمد بن عبدالرزاق، برای ادامه فعالیت خود نیز استفاده کند. امیرک منصور که فرزند ابومنصور محمد بن عبدالرزاق فردوسی بود که فردوسی را از نظر مالی کاملاً حمایت کرد، اما متاسفانه در همان دوران امیرک منصور کشته شد و همین اتفاق باعث به وجود آمدن مشکلات بسیار زیادی شد.

در نهایت شاهنامه فردوسی نیز در سال 384 هجری قمری به اتمام رسید و نخستین ویرایش آن 16 سال بعد انجام و بخش‌هایی به آن افزوده شد.

آرامگاه فردوسی

زمانی که فردوسی درگذشت، به این دلیل که شیعه بود، اجازه دفن او را در قبرستان نداند، به همین دلیل پیکرش را در باغ شخصی‌اش در تابران توس دفن کردند. مقبره فردوسی به قدری مقاوم است که حتی پس از حمله غزنویان، بنا هیچ‌گونه آسیبی ندید. همچنین این بنا نیز در برابر بلایای طبیعی مانند زلزله نیز مقاوم بوده است.

در سال 641 هجری قمری، امیر مغول تصمیم گرفت تا آرامگاه فردوسی را خراب کند و از مصالح آن برای ساخت یک قلعه بسیار بزرگ استفاده کند اما موفق به انجام این کار نشد. گفته می‌شود حدوداً تا نیمه دوم قرن هشتم، مقبره فردوسی در کنار قبر محمد غزالی و معشوق توسی قرار داشت.

از دیگر وقایع تلخی که آرامگاه فردوسی توانست از آن جان سالم به در ببرد، در زمان حمله عبیدالله خان ازبک به خراسان بود. عبیدالله خان ازبک به این دلیل که با شیعیان بسیار مخالف بود، تصمیم داشت تا آرامگاه فردوسی را ویران کند.

یکی از کسانی که بسیار تلاش کرد تا بنای آرامگاه فردوسی بازسازی و با شکوه‌تر شود، محمدتقی بهار بود. وی نیز توانست با کمک‌های ملی و مردمی، آرامگاه فردوسی را بازسازی کند.

طرح کنونی مقبره فردوسی توسط طاهرزاده بهزاد ارائه شد و در نهایت در سال 1307 این طرح برای اجرا تصویب شد. طرح این بنا بر گرفته از دوران هخامنشی است و از طرح سرستون‌های آن دوران نیز استفاده شده است اما در میانه کار، از گدار فرانسوی خواسته شد تا طرحی دیگر ارائه دهد اما طرح او نیز مورد توجه قرار نگرفت زیرا مانند معماری مصر بود. طاهرزاده بهزاد نیز مجدداً یکی طرح پلکانی ارائه داد که بسیار مورد توجه قرار گرفت.

نقشه جدید آرامگاه در سال سال 1312 تصویب شد و با همکاری حسین لرزاده در سال 1313 ساخت بنای باشکوه آرامگاه فردوسی به پایان رسید.

متاسفانه این بنا پس از گذشت چند سال دچار نشست شد. مرمت آرامگاه فردوسی را به هوشنگ سیحون در سال 1347 واگذار کردند.

مساحت کل فضای آرامگاه فردوسی چیزی در حدود 6 هکتار است. مجموعه فردوسی شامل، کتابخانه، ساختمان اداری، باغ آرامگاه، استخر، یادبود فردوسی، موزه و همچنین آرامگاه مهدی اخوان ثالث یکی از شعرای بزرگ ایرانی است.

مقبره فردوسی حدوداً 1043 مترمربع مساحت دارد. این مقبره به شکل مربع و از هر چهار طرف دارای پله است. برای وارد شدن به بخش داخلی آرامگاه باید از سمت غربی مقبره وارد شد. پله‌های شمالی و جنوبی هر دو به سمت زیرزمین و اتاق مدفن می‌روند. روی دیوار مسیر پله‌ها، شش نقش برجسته سنگی وجود دارد که تا قبل از بازسازی و تغییر بنا در دو طرف اتاق مدفن قرار داشتند. نقش‌های برجسته شامل برخی از داستان‌های جنگ رستم، نبرد رستم و سهراب و جنگ‌های ایرانی است.

آرامگاه استاد شجریان

همان طور که به آن اشاره شد مهدی اخوان ثالث شاعر مشهور ایرانی در محوطه آرامگاه فردوسی در سال 1369 به خاک سپرده شده است. همچنین در تاریخ 19 مهرماه سال 1399 نیز پیکر خسرو آواز ایران، استاد محمدرضا شجریان، در کنار مزار مهدی اخوان ثالث به خاک سپرده شد و بدین صورت گنج‌هایی از ایران که زاده خراسان بودند، در کنار یکدیگر در شهر طوس جمع شدند.