گردشگری مذهبی

گردشگری یک صنعت است که می‌تواند شامل زیر مجموعه‌هایی از جمله گردشگری سلامت، گردشگری خوراک و گردشگری مذهبی باشد.

گردشگری مذهبی (به انگلیسی Religious tourism) به بررسی ادیان و مذهب‌های مختلف می‌پردازد که در کنار آن برخی از آثار و اماکن تاریخی می‌توانند بخشی از صنعت گردشگری مذهبی باشند. ادیان مختلف با داشتن مراسم و اماکن مذهبی بسیار متنوع، توانسته‌اند به رونق اقتصادی، توسط گردشگری مذهبی در بسیاری از نقاط جهان و همچنین ایران کمک کنند.

نکته‌ای که در مورد گردشگری مذهبی وجود دارد این است که، متاسفانه بسیاری از افراد گردشگری مذهبی را تنها سفرهای زیارتی می‌دانند اما در ادامه توضیح می‌دهیم که گردشگری مذهبی و سفرهای زیارتی دو مبحث جدا از یکدیگر هستند که هر دو به عنوان زیر مجموعه گردشگری مذهبی معرفی می‌شوند.

گردشگری مذهبی چیست؟

گردشگری مذهبی یکی از زیر مجموعه‌های صنعت گردشگری است. این نوع از گردشگری این امکان را برای افراد علاقه‌مند به این حوزه فراهم می‌کند تا بتوانند به تحقیق در مورد ادیان مختلف بپردازند. یکی از چیزی‌هایی که باعث ارتباط میان ادیان مختلف می‌شود، سفر است. انسان‌ها با هر اعتقادی می‌توانند به هرجا که می‌خواهند سفر کنند و در حین سفر، با ادیان مختلف و آداب و سنن آنها آشنا شوند

شاید همین علاقه و استقبال مسافران برای آشنایی با دین و مذهب‌های مختلف بود که باعث شکل‌گیری زیر مجموعه دیگر برای صنعت گردشگری، با نام گردشگری مذهبی شد.

اگر بخواهیم گردشگری مذهبی را کمی دقیق‌تر مورد بررسی قرار دهیم، نیاز است تا به این مورد توجه داشته باشید که این حوزه از گردشگری به دو دسته تقسیم می‌ود:

۱- سفر با هدف آشنایی با ادیان مختلف:

در این نوع از سفر هدف آشنایی با ادیان مختلف است که گاهی می‌توان در این سفر به دنبال بررسی دقیق پیروان یک دین بخصوص بود و یا ممکن است گردشگران با هدف بازدید از یک مکان مذهبی مانند یک کلیسای قدیمی، سفر کنند.

در این نوع از گردشگری مذهبی، زمان بخصوصی وجود ندارد و گردشگران می‌توانند در هر زمان که بخواهند سفر خود را آغاز و به پایان برسانند.

۲- سفرهای زیارتی:

سفر زیارتی نیز یکی دیگر از زیر مجموعه‌های گردشگری مذهبی است. گردشگران در این سفر تنها با هدف زیارت سفر می‌کنند. به عنوان مثال ایران یکی از کشورهایی است که همیشه میزبان گردشگران مذهبی است که با هدف زیارت به آنجا سفر می‌کنند.

در سفرهای زیارتی ممکن است گردشگران در کنار زیارت، به تفریحات دیگری مانند خرید و بازدید از اماکن مذهبی بپردازند اما نکته‌ای که در این نوع از سفر وجود دارد این است که معمولا مدت زمان مشخصی دارد و گاهی نیز با آداب خاصی همراه است.

نکته دیگری در مورد گردشگری مذهبی و سفرهای زیارتی وجود دارد این است که نوع آب‌وهوا در آن تاثیری ندارد و ممکن است سفرهایی زیارتی در هر فصل انجام شود. به عنوان مثال سفر حج گاهی ممکن است در فصل‌های سرد و گاهی نیز در فصل‌های گرم انجام شود.

ویژگی‌ها

گردشگری مذهبی مانند سایر زیر مجموعه‌های صنعت گردشگری، دارای ویژگی‌های خاصی است که برخی از آنها شامل موارد زیر است:

۱- گردشگری مذهبی می‌تواند این امکان را برای مسافران و گردشگران فراهم کند تا بتوانند در اماکن مذهبی، با ادیان و مذاهب مختلف آشنا شوند.

۲- به طور کلی سفرهای زیارتی نسبت به سفرهای تفریحی آسیب کمتری به محیط زیست وارد می‌کند. معمولا افرادی که به دنبال سفرهای زیارتی می‌باشند، افرادی قانون‌مند هستند.

۳- در سفرهای مذهبی این امکان وجود دارد تا تمام اقشار جامعه در کنار یکدیگر باشند. در واقع می‌توان گفت سفرهای مذهبی تنها سفری است که حتی طبقات پایین یک جامعه نیز می‌توانند برای رفتن اقدام کنند.

۴- افرادی که به دنبال سفرهای مذهبی هستند، سادگی را ترجیح می‌هند به همین دلیل می‌توانند بسیاری از هزینه‌های جانبی را در سفرهای خود کاهش دهند.

۵- به طور معمول سفرهای مذهبی به صورت گروهی و دسته جمعی انجام می‌شود، به همین دلیل سازماندهی این نوع از سفر بسیار آسان‌تر از سفرهای تفریحی است.

۶- اغلب در مکان مذهبی و یا نزدیکی آنها بازارچه‌هایی وجود دارد که مسافران می‌توانند در همان جا خرید‌های خود را انجام دهند.

۷- برخی از سفرهای مذهبی در زمان بخصوصی انجام می‌شوند. به همین دلیل می‌توان برای آن یک برنامه‌ریزی کامل و دقیق انجام داد.

۸- سفرهای مذهبی می‌توانند باعث رونق اقتصادی در برخی از کشورها شوند. ممکن است برخی ادیان دارای اعمال خاصی باشند، به همین دلیل برخی از سفرها برای پیروان ادیان مختلف واجب است. همین اتفاق می‌تواند باعث افزایش درآمد یک کشور از طریق گردشگری مذهبی باشد.

بررسی گردشگری مذهبی از نگاه اقتصادی

گردشگری مذهبی در کنار آثار مثبتی که بر اقتصاد یک کشور دارد، می‌تواند گاهی اثرات منفی نیز داشته باشد.

آثار مثبت بر اقتصاد:

• ایجاد فرصت‌های شغلی برای یک منطقه خاص
• افزایش درآمد ارزی
• توسعه بخش صنایع دستی تولیدات مناطق خاص
• امکان جذب انواع سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی
• توسعه انواع صنعت مرتبط با گردشگری
• افزایش صادرات غیر نفتی برای مناطق خاص

آثار منفی بر اقتصاد:

• افزایش تورم در برخی از بخش‌های صنعت
• در گردشگری مذهبی بسیاری از مشاغل فصلی هستند که متاسفانه افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند دارای درآمد مشخصی نخواهند بود.
• تغییر کاربری برخی از زمین‌ها و اماکن مرتبط با گردشگری مذهبی (که در نهایت منجر به افزایش قیمت می‌شود).

گردشگری مذهبی نیز می‌تواند تاثیرات مثبت و منفی بر فرهنگ، محیط زیست و اجتماع داشته باشد. به عنوان مثال ممکن است تبادلات مذهبی باعث ایجاد همبستگی بیشتر میان افراد مختلف در یک جامعه شود. همچنین گردشگری مذهبی می‌تواند به نوعی باعث آسیب دیدن برخی از اماکن تاریخی و مذهبی شود.

در نتیجه باید به تاثیرات مثبت و منفی که این نوع از گردشگری بر فرهنگ، محیط زیست و اجتماع دارد توجه داشته باشیم.

گردشگری مذهبی در ایران

ایران یکی از کشورهایی است که با داشتن اماکن تاریخی و مذهبی، می‌تواند پتانسیل بسیار خوبی برای جذب گردشگران مذهبی داشته باشد. برخی از شهرهای ایران از جمله مشهد، قم، شیراز، قزوین، شوش، اردبیل، گنبد کاووس و… شهرهای مذهبی و تاریخی هستند که هر ساله تعداد زیادی گردشگر برای زیارت و بازدید، به این شهرها می‌روند.

گفته می‌شود چیزی در حدود ۳۳ پیامبر (شیعه و سنی) در ایران دفن شده‌اند. همچنین وجود مقبره امام هشتم شیعیان، حضرت علی بن موسی الرضا در مشهد، این شهر را نیز به پایتخت مذهبی ایران تبدیل کرده است و این شهر ساله میزبان هزاران نفر از مسلمانان جهان است.

همچنین در ایران چیزی در حدود ۱۰۶۱۵ امام زاده وجود دارد که از این تعداد، ۱۴۵۶ مقبره در استان فارس قرار دارد و محبوب‌ترین آنها حرم شاه چراغ است. پس از استان فارس استان‌های مازندران و گیلان در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.

از دیگر ویژگی‌های ایران برای جذب گردشگران مذهبی، آیین و مراسم‌های مذهبی است که افراد بسیار زیادی از سراسر دنیا علاقه‌مند هستند تا در این مراسم‌ها شرکت کنند. مراسم عزاداری امام حسین (ع) در ایام محرم و صفر یکی از معروف‌ترین مراسم و آیین‌های ایرانی است که در شهرهای مختلف ایران به شکل‌های مختلفی برگزار می‌شود.

همچنین در ایران مسیحیان بسیار زیادی زندگی می کنند. به همین دلیل کلیساهای بسیار زیادی در ایران وجود دارند که به نوعی تبدیل به اماکن تاریخی و مذهبی شده‌اند. برخی از آنان عبارت‌اند از:

• کلیسای سرخ‌آباد در استان مازندران در نزدیکی سواد کوه
• قره کلیسا در استان آذربایجان غربی
• کلیسای وانک در اصفهان
• کلیسای کانتور در قزوین
• کلیسای سرکیس مقدس در تهران
• کلیسای ننه مریم در ارومیه
• کلیسای سورپ گاراپت در آبادان
• کلیسای سنت استپانوس در آذربایجان شرقی

ایران یکی از کشورهایی که می‌تواند منبع بسیار مناسبی برای محققان مذهبی باشد زیرا ایران دارای تنوع بسیار بالایی در حوزه دین و مذهب است.